Komentarz do ustawy o związkach zawodowych. Dz.U. 2001.79.854 - cz. I

Ustawa o związkach zawodowych cz. I

Związek zawodowy to organizacja społeczna, która zrzesza ludzi pracy. Jest on przede wszystkim dobrowolną formą samorealizacji i samoorganizacji ludzi pracy, jaka wytworzyła się i funkcjonuje w społeczeństwach państw cywilizowanych.

Art. 1 Ustawy z 23 maja 1991 r., o związkach zawodowych

1. Związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych.

2. Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.

3. Organy państwowe, samorządu terytorialnego i pracodawcy obowiązani są traktować jednakowo wszystkie związki zawodowe.

Strukturę związków określają wewnętrzne statuty, posiadają one osobowość prawną, na szczeblu prawodawstwa kwestie związane z funkcjonowaniem związków zawodowych reguluje wspomniana Ustawa o związkach zawodowych oraz Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, która w art. 12 zapewnia wolność tworzenia i działania związków. Zasada ta doznaje swojego uszczegółowienia na gruncie art. 59 Konstytucji RP. Przepis ten określa podstawowe wolności związkowe w stosunkach przemysłowych oraz określa ich gwarancje.

Art. 59 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

1. Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.

2. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.

3. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.

4. Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.

Pomimo tego, iż w ujęciu konstytucyjnym wolność zrzeszania się w organizacje związkowe traktowana jest jako ogólny wymiar wolności zgromadzeń, co charakterystyczne jest dla Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, uznać należy, iż ww. "polityczność" wolności do zrzeszania się nie stanowi podstawy dla realizacji roli i zadań partii politycznych przez związki zawodowe.

Uznać należy, iż Konstytucja statuuje dwie podstawowe wolności związkowe: wolność tworzenia i wolność ich działania, czyli samorządność i niezależność, doprecyzowane na gruncie ustawowym zapisem art. 1 ust 1 i 2 Ustawy o związkach zawodowych.

Samorządność

Istotą samorządności jest stworzenie warunków do takiego funkcjonowania organizacji, iż samodzielnie określa ona swoje cele oraz statuuje zasady swojego funkcjonowania.

Samorządność oznacza prawo do samodzielnego określania programów działań, metodologii działań i założeń rezultatów, jak również oznacza prawo do autonomicznego określania struktur wewnątrzzwiązkowych, zasad reprezentacji, kształtowania statusu członków, możliwości i zasad zrzeszania się w strukturach krajowych oraz międzynarodowych, zarządzania funduszami organizacyjnymi. Powyższe znajduje również swoje umocowanie w zapisie Art. 3 ust. 1 Konwencji MOP Nr 87.

Naturalnie, na pierwszy plan wysuwa się kompetencja w zakresie wyznaczania celów i programów działania, rzutuje to w sposób wymierny na kształt organizacji, metodologie ich działań. W dalszej części wymienić należy uprawnienia do samodzielnego kształtowania statusu członków związku, co przejawia się w określeniu kwestii związanych z nabywaniem/utratą członkostwa, zasad wyboru władz organizacji, zakresu praw/obowiązków członków itp.

Rzeczą oczywistą jest, iż samorządność związkowa ma charakter względny, tzn. może być realizowana tylko i wyłącznie w granicach obowiązującego prawa, jest to tzw. zasada legalizmu w stosunkach pracy.

Powyższe znajduje swoje umocowanie w przepisach prawa międzynarodowego, jakie również znajduje swoje odbicie w zapisie art. 59 ust. 4 Konstytucji RP, zgodnie z którym zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.

Niezależność

Niezależność oznacza, iż związki zawodowe realizując swoje zadania oraz cele statutowe nie podlegają co do zasady, innym podmiotom, co gwarantuje im wolność od ingerencji czy nadzoru ze strony podmiotów, osób z zewnątrz.

Zapisy prawa międzynarodowego określone w Konwencji MOP Nr 87, gwarantują, iż władze publiczne powinny powstrzymać się od wszelkiej interwencji, która ograniczałaby bądź też przeszkadzała w swobodnym działaniu organizacji ludzi pracy. Co więcej, warto nadmienić tutaj, iż Konwencja MOP Nr 98, wskazuje na fakt, iż organizacje związkowe winny korzystać z mechanizmów ochronnych przed różnego rodzaju aktami ingerencji. Powyższe zapisy inkorporowane do ustawodawstwa krajowego, znalazły swój wyraz w treści zapisu art. 1 Ustawy o związkach zawodowych.

Jako ciekawostkę i przypomnienie wskazać należy, iż gwarancja niezależności odnosi się do działalności organizacji realizowanej na gruncie realizacji zadań związanych z obroną praw i interesów w stosunkach pracy, przez co działalność gospodarcza organizacji traktowana jest na równi z innymi podmiotami gospodarczymi.

Niezależność od pracodawców

Z uwagi na charakter tego opracowania, swoją uwagę skupimy na niezależności związków zawodowych od pracodawców. Zasada ta obowiązuje od samego początku, tj. od momentu formowania się struktur związkowych.

Zatem zakazanymi są nie tylko działania mające na celu szykanowanie czy też zastraszania, ale również skutkujące utrudnianiem powstania organizacji związkowej lub też wszelkie formy manipulowania wolnością związkową.

Przejawem tego typu manipulacji wolnością związkową może być np. inicjowanie przez pracodawców utworzenia organizacji związkowej, de facto realizującej cele zgodne z założeniami pracodawcy. Za nielegalne działania pracodawcy uznać należy również podsycanie antagonizmów wewnątrz pracowników.

Często bagatelizowane, ale jednak za niezgodne z prawem uznawać należy działania o charakterze nadzorczym, a nawet czasem kontrolnym ze strony pracodawcy. Dla zobrazowania powyższego warto wskazać na treść uchwały Sądu Najwyższego z 12 września 1990 r. (III PZP 1/90-OSP 1991, nr 5-6, poz. 55) gdzie trafnie przyjęto, iż kierownik zakładu, czy też pracodawca, nie może prowadzić kontroli funkcjonowania związków zawodowych w zakładzie pod kątem respektowania przez nie w prowadzonej działalności postanowień wewnętrznych statutów związku, co odnosi się do wyboru członków zarządu, skrócenia lub przedłużenia ich kadencji oraz skreślenia pracownika z listy członków.

Tekst jednolity: Ustawa o związkach zawodowych