Praca w gospodarstwie rolnym wliczana do stazu pracy. Dz.U. 1990 r., nr 54, poz. 310

Kiedy praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym wliczana jest do stażu pracy
 
Często spotykamy się z pytaniami, czy istnieje możliwość zaliczenia pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do zakładowego stażu pracy, od którego uzależniona jest wysokość świadczeń przyznawanych zatrudnionym pracownikom.

Na tak postawione pytanie odpowiedź brzmi twierdząco, jednak aby ostatecznie możliwe było takie zaliczenie, muszą zostać spełnione określone warunki ustawowe.

Pierwszym i zarazem kluczowym jest to, aby powyższa możliwość wynikała z przepisów prawa, postanowień układu zbiorowego pracy albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania.

Należy również skupić swoją uwagę na definicji "gospodarstwa rolnego".

Adekwatnie do zapisu art. 55 ust. 3 Kodeksu cywilnego za gospodarstwo rolne uważa grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Skupić swoją uwagę również należy na charakterze pracy na gospodarstwie rolnym, jaka była wykonywana, albowiem wg art. 1 Ustawy z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. 1990 r., nr 54, poz. 310) wylicza się tylko trzy rodzaje takiej pracy w gospodarstwie, która daje umożliwiają wliczenie czasu jej wykonywania do stażu pracy:

1. okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie prowadzonym przez współmałżonka,
2. przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem,
3. przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

Ad. 1. Przyjmuje się w doktrynie, iż pod pojęciem prowadzenia gospodarstwa rolnego należy rozumieć samodzielną lub przy pomocy innych osób (osób bliskich, pracowników najemnych) faktyczną pracę w gospodarstwie rolnym wykonywaną na własny rachunek w charakterze właściciela bądź posiadacza w rozumieniu art. 336 Kc (Wyrok NSA z dnia 05.10.2001 II S.A. 1858/01 LEX nr 53365).

Ad. 2. W przypadku pracy w gospodarstwie po 16 roku życia przepisy uzależniają zaliczenie tego okresu do stażu pracy od spełnienia łącznie dwóch warunków tj. po pierwsze objęcia gospodarstwa, tj. gospodarstwa rodziców lub teściów oraz rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub ze współmałżonkiem. Co warto zasygnalizować, nie jest do końca wymaganym aby objęcie i prowadzenie gospodarstwa rolnego następowało bezpośrednio po zaprzestaniu w nim pracy. Z uwagi na niesformalizowany obrót gruntami w pewnym okresie czasu judykatura zareagowała na to zagadnienie i przyjmuje się, iż Warunek z art. 1 ust. 1 pkt 2 ww. Ustawy spełnia również objęcie gospodarstwa rolnego rodziców lub teściów w samoistne posiadanie na podstawie nieformalnej umowy darowizny (Uchwała SN z dnia 16.01.1996 r., I PZP 36/95,OSNP 1996/13/181).

Ad. 3. Dla możliwości zaliczenia pracy na roli jeśli chodzi o trzeci ustawowo wskazany przypadek wymagane jest osiągnięcie statusu domownika. Pozostaje jednak do rozstrzygnięcia to, jak należy rozumieć ów zwrot domownik., Zgodnie z art. 6 pkt 2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1998 r. nr 7, poz. 25 ze zm.), jest to osoba bliska rolnikowi, która spełnia następujące warunki:

· ukończyła 16 lat,
· pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym
· lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,
· stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym
· nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Zauważyć jednak należy, iż przytoczona definicja nie pokrywa się z zakresem znaczeniowym zwrotu domownik, jaki zawarty został w przepisach uprzednio obowiązującej Ustawy z dnia 24 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, obowiązującej od dnia 1 stycznia 1983 r. do dnia 31 grudnia 1990 r. Zgodnie z wspomnianymi przepisami pod pojęciem domownika należało rozumieć:
- członków rodziny rolnika
- i inne osoby
- pracujące w gospodarstwie rolnym,
- jeżeli pozostawałyby we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem,
- ukończyły 16 lat
- nie podlegały obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów,
- przy czym praca w gospodarstwie rolnym stanowiła ich główne źródło utrzymania.

Według § 2 ust. 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 marca 1983 r. w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. z 1988 r., nr 2, poz. 10 ze zm.) praca domownika w gospodarstwie rolnym nie stanowi głównego źródła utrzymania, jeżeli domownik między innymi kształci się w szkole ponadpodstawowej lub wyższej. Od dnia 1 stycznia 1991 r. pobieranie nauki w szkole przez domownika nie wyklucza jednak zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym przy ustalaniu prawa do świadczeń pracowniczych. Dlatego też wobec powyższej zmiany możliwość zaliczenia określonego okresu pracy, wykonywanej w gospodarstwie rolnym w charakterze domownika, należy oceniać w świetle przepisów dotyczących ubezpieczenia społecznego rolników obowiązujących w okresie, w którym praca ta była wykonywana.

Warto również podnieść, iż dla wliczenia okresów pracy w gospodarstwie rolnym w charakterze domownika pozostaje bez znaczenia, czy za okresy te opłacano składki na ubezpieczenie społeczne rolników. Cel ustawy wskazany jest w jej tytule przez użycie zwrotu "okresy pracy". Gdyby zamierzano ograniczyć stosowanie tej ustawy wyłącznie do okresów ubezpieczenia, za które opłacane są składki, to zostałyby umieszczone w niej stosowne zastrzeżenia.
Odprowadzanie składek z tytułu ubezpieczenia społecznego za osobę bliską rolnikowi, nie stanowi dodatkowej, koniecznej podstawy do uznania pracy tej osoby za pracę wykonywaną przez domownika.

Należy zwrócić jednak uwagę na fakt, iż zamieszkiwanie poza gospodarstwem rolnym przez znaczną część roku bądź świadczenie pracy jedynie dorywczo w gospodarstwie rolnym lub w czasie przerw wakacyjnych lub ferii zimowych nie spełnia warunku, przewidzianego w art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy. Jednak każdy przypadek musi być oceniany w sposób indywidualny z uwzględnieniem wszelkich towarzyszących okoliczności, m.in. wieku osoby powołującej się na taką pracę, wykonywane czynności, charakter i rozmiar gospodarstwa, liczbę domowników oraz inne, nawet obiektywne, istniejące po stronie danej osoby np. uczęszczanie do szkoły w miejscowości znacznie oddalonej od miejsca zamieszkania - położenie gospodarstwa rolnego (Wyrok SA w Rzeszowie z dnia 21.02.1995 r., III Aur 3/95).

Zgodnie z treścią zapisu art. 3 ww. Ustawy praca w gospodarstwie rolnym musi być udokumentowana. Pracownik powinien przedstawić zaświadczenie z urzędu gminy potwierdzające okresy pracy w gospodarstwie rolnym osoby zainteresowanej, w oparciu o posiadane przez nią dokumenty, takie jak np. rejestry gruntów, księgi podatkowe itp. Jeśli urząd gminy nie dysponuje dokumentami uzasadniającymi wydanie takiego zaświadczenia, ma obowiązek zawiadomić o tym zainteresowanego na piśmie. Wówczas istnieje możliwość udowodnienia okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone gospodarstwo rolne. Pozostaje jednak poza zakresem regulacji kwestia tego, przed kim ww. świadkowie maja składać stosowne oświadczenia, przyjmuje się jednak iż winny one zostać złożone przed urzędnikiem gminy nie zaś np. przed zainteresowanym pracodawcą.

Przepisy Ustawy nie nakładają na osobę ubiegającą się o zaliczenie do jego stażu pracy świadczonej w indywidualnym gospodarstwie rolnym innych dokumentów zatem ich nieprzedstawienie na ewentualne wezwanie pracodawcy nie pociąga dla pracownika negatywnych skutków. Jeśli pracodawca nie zaliczy okresu pracy w gospodarstwie rolnym mimo przedstawienia zaświadczenia z urzędu gminy, wówczas to pracownikowi pozostaje droga postępowania sądowego.

W stosunku do funkcjonariuszy Służby Granicznej przepisy rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie sposobu i trybu zaliczania okresów służby i pracy do wysługi lat uwzględnianej przy ustalaniu wzrostu uposażenia zasadniczego funkcjonariuszy Straży Granicznej (Dz.U. 2002 r., nr 99, poz. 902) dopuszczają możliwość zaliczania takich okresów do wysługi lat uwzględnianej przy ustaleniu wzrostu uposażenia zasadniczego, jak również określają okoliczności wyłączające zaliczenie okresu służby lub pracy do wysługi lat, podmioty właściwe do ich zaliczania, sposób dokumentowania tych okresów oraz formę w jakiej następuje ich zaliczenie.