Komentarz do ustawy o związkach zawodowych. Dz.U. 2001.79.854 - cz. VII

Ustawa o związkach zawodowych komentarz - cz. VII
Związek zawodowy to organizacja społeczna, która zrzesza ludzi pracy. Jest on przede wszystkim dobrowolną formą samorealizacji i samoorganizacji ludzi pracy, jaka wytworzyła się i funkcjonuje w społeczeństwach państw cywilizowanych.

W dzisiejszej części opracowania skupimy się na analizie treści kolejnych już przepisów Ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2001 r., Nr 79, poz. 854)

Art. 30 Ustawy o związkach zawodowych
1. W zakładzie pracy, w którym działa więcej niż jedna organizacja związkowa, każda z nich broni praw i reprezentuje interesy swych członków.
2. Pracownik niezrzeszony w związku zawodowym ma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczących pracowników będących członkami związku, jeżeli wybrana przez niego zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na obronę jego praw pracowniczych.
2(1). W indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę do współdziałania z zakładową organizacją związkową, pracodawca jest obowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pracownikach korzystających z jej obrony, zgodnie z przepisami ust. 1 i 2. Nieudzielenie tej informacji w ciągu 5 dni zwalnia pracodawcę od obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących tych pracowników.
3. W sprawach dotyczących zbiorowych praw i interesów pracowników organizacje związkowe mogą tworzyć wspólną reprezentację związkową.
4. W sprawach wymagających zawarcia porozumienia lub uzgodnienia stanowiska z organizacjami związkowymi, organizacje te przedstawiają wspólnie uzgodnione stanowisko. Sposób ustalania i przedstawiania tego stanowiska przez każdorazowo wyłanianą do tych spraw wspólną reprezentację związkową określa porozumienie zawarte przez organizacje związkowe.
5. Jeżeli w sprawie ustalenia regulaminu wynagradzania, regulaminów nagród i premiowania, regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, planu urlopów lub regulaminu pracy, a także okresów rozliczeniowych, o których mowa w art. 129 § 2 i art. 135 § 2 i 3 Kodeksu pracy, oraz wykazu prac, o którym mowa w art. 151(7) § 4 Kodeksu pracy, organizacje związkowe albo organizacje związkowe reprezentatywne w rozumieniu art. 241(25a) Kodeksu pracy nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni, decyzje w tych sprawach podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych.

Każda organizacja broni praw swoich członków
Przepis wyżej wymieniony nawiązuje do ogólnej zasady, jaka wyrażona została w treści art. 7 ust. 2 Ustawy o związkach zawodowych, zgodnie z art. 30 ust. 1 Ustawy: każda organizacja broni praw i reprezentuje interesy swoich członków.
W przypadku pracowników niezrzeszonych w strukturach związkowych Ustawa daje im prawo zwrócenia się do wybranej przez niego organizacji związkowej z wnioskiem o objęcie jego praw ochroną, na zasadach dotyczących pracowników będących już członkami związku. Właściwy statutowo organ związku może jednak nie wyrazić zgody na objęcie takiego pracownika obroną, przy czym nie wymaga się tutaj szczególnego uzasadniania takiej decyzji, jak również na taką decyzję nie przysługuje pracownikowi skarga do sądu.

Dane szczególnie chronione
Pragnę zwrócić szczególną uwagę na treść zapisu art. 30 ust. 2(1) Ustawy o związkach zawodowych, w kontekście licznych nadużyć ze strony pracodawców, którzy podejmują różnego rodzaju starania ukierunkowane na pozyskiwaniu informacji na temat list członków organizacji związkowych.
Dane ujawniające "przynależność związkową" należą do kategorii danych szczególnie chronionych, których wykorzystywanie (m.in. gromadzenie, udostępnianie) jest - co do zasady wskazanej w art. 27 ust. 1 Ustawy o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2002 r., Nr 101, poz. 926 ze zm.) - zabronione.
Wspomniana Ustawa o ochronie danych osobowych w wyjątkowych sytuacjach enumeratywnie wskazanych zezwala na ich wykorzystywanie (przetwarzanie). W szczególności przetwarzanie takich danych jest dopuszczalne, jeżeli przepis szczególny innej ustawy zezwala na ich przetwarzanie bez zgody osoby, której dane dotyczą, i jednocześnie stwarza pełne gwarancje ich ochrony.

Przepisy Ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2001 r., Nr 79, poz. 854 ze zm.) przewidują, że w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę do współdziałania z zakładową organizacją związkową, pracodawca jest zobowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pracownikach korzystających z jej obrony (art. 30 ust. 2(1) Ustawy). Nieudzielenie tej informacji w ciągu 5 dni zwalnia pracodawcę od obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących tych pracowników.
Powyższy przepis stanowi rozwinięcie zasady wyrażonej w art. 232 k.p., według której, jeżeli przepisy prawa pracy przewidują współdziałanie pracodawcy z zakładową organizacją związkową w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, pracodawca ma obowiązek współdziałać w takich sprawach z zakładową organizacją związkową reprezentującą pracownika z tytułu jego członkostwa w związku zawodowym albo wyrażenia zgody na obronę praw pracownika niezrzeszonego w związku. Żaden jednak przepis ustawy o związkach zawodowych nie zezwala organizacji na przekazanie pracodawcy zbiorczej listy wszystkich jej członków-pracowników, korzystających z jej ochrony.
Zaprezentowane stanowisko zostało potwierdzone przez Generalnego Inspektora Danych Osobowych podczas rozpatrywania konfliktu pomiędzy Bankiem Zachodnim WBK a NSZZ "Solidarność". 27 sierpnia 2007 r. Departament Kadr Banku zwrócił się do Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność o przedstawienie imiennego wykazu osób korzystających z ochrony związku zawodowego. Bank powołał się przy tym na zapisy art. 30 ust 2(1) Ustawy o związkach zawodowych. Władze Komisji, uznając, że żądanie to narusza art. 27 ust. 1 Ustawy o ochronie danych osobowych, skierowały w związku z tym pismo do GIODO z prośbą o wydanie decyzji. 30 czerwca 2008 r., GIODO wydał decyzję (znak: DOLiS/DEC-397/08/16454,16455) nakazującą Bankowi zaprzestanie praktyki pozyskiwania od Komisji informacji o osobach korzystających z ochrony związku w formie imiennej listy pracowników.

Zdaniem GIODO, żądanie Banku stanowiło naruszenie zasady adekwatności przetwarzania danych osobowych. Zasada ta jest zawarta w art. 26 ust. 1 pkt 3 Ustawy o ochronie danych osobowych, w myśl którego "administrator danych powinien dołożyć szczególnej staranności w celu ochrony interesów osób, których dane dotyczą, a w szczególności jest zobowiązany zapewnić, aby dane te były merytorycznie poprawne i adekwatne w stosunku do celów, w jakich są przetwarzane". Oznacza to zakaz gromadzenia wszelkich danych nieistotnych dla celu ich zbierania. Tym samym pracodawca, jako administrator danych swoich pracowników, powinien przestrzegać tej zasady i nie gromadzić więcej informacji o pracownikach, niż jest to konieczne i wymagane przepisami prawa. W opinii GIODO, pracodawca żądając imiennej listy osób korzystających z ochrony związku, gromadzi dane "również na zapas".
Po wydaniu przez GIODO decyzji, Bank zwrócił się o ponowne jej rozpatrzenie lub uchylenie, jednak w decyzji z 31 października 2008 r. (znak: DOLiS/DEC-dot. DOLiS-440-46/08) GIODO swoje stanowisko podtrzymał.

Obydwie decyzje GIODO mają kluczowe znaczenie dla funkcjonowania wielu komisji zakładowych - oznaczają one, iż obowiązek współdziałania pracodawcy z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących stosunku pracy określony przez art. 30 ust 2(1) Ustawy o związkach zawodowych ma charakter indywidualny i nie może stanowić podstawy żądania od związku imiennej listy pracowników korzystających z jego ochrony.
Powyższy przegląd sytuacji, w których dopuszczalne jest zbieranie i przetwarzanie danych szczególnie chronionych jasno wskazuje, że o ile związek zawodowy może tworzyć imienne listy swoich członków, czy też wykazy osób, które zwróciły się do niego z prośbą o reprezentację, o tyle pracodawca nie jest uprawniony do wglądu w te informacje i nie ma prawa przetwarzać danych na temat przynależności związkowej pracowników swojej firmy, ani ogólnie danych osobowych dotyczących przynależności związkowej - gdy nie spełnia żadnej z wymienionych przesłanek określonych w art. 27 ust. 2 Ustawy o ochronie danych osobowych.
Jak dowodzi doświadczenia związkowe różni pracodawcy - zwłaszcza ci nastawieni antyzwiązkowo i prowadzący agresywną politykę wobec struktur związkowych - starają się jednak na różne sposoby zdobyć informacje na temat tego, kto konkretnie należy do związku w ich zakładzie. Pomijając sytuacje pozaprawnego zdobywania tych informacji, np. w formie kontroli korespondencji elektronicznej osób "podejrzanych" o przynależność do związku, nieoficjalne "wypytywanie" zaufanych pracowników o to, kto ich zdaniem należy do związku itp., pracodawcy często starają się wykorzystywać w tym celu dwa konkretne zapisy z Kodeksu pracy oraz Ustawy o związkach zawodowych. Mowa o art. 38 Kodeksu pracy oraz o art. 30 ust 2 i 2(1) Ustawy o związkach zawodowych. Na tej podstawie, przy okazji planowanego zwolnienia jednego lub kilku pracowników, pracodawcy starają się zdobyć imienne listy wszystkich członków związku oraz osób korzystających z ochrony danej komisji, osób niebędących członkami związku, które zwróciły się do komisji z prośbą o reprezentację ich interesów, argumentując, iż muszą zweryfikować, czy osoba, której zwolnienie jest planowane, jest reprezentowana przez komisję, a tym samym, czy pracodawca jest zobowiązany do skonsultowania zamiaru zwolnienia jej z komisją związku zawodowego.
Tego typu żądania są jednak nieuzasadnione i komisja zakładowa może odmówić ujawnienia imiennej listy członków związku, przy jednoczesnym zachowaniu prawa do wyrażenia zastrzeżeń odnośnie planowanego zwolnienia. Podstawą tej odmowy są przepisy Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. z 2002 r. Nr 101 poz. 926 z późn. zm.).

Reasumując, informujemy, iż żądanie przez pracodawcę imiennej listy członków stanowi naruszenie lub też błędne zinterpretowanie następujących przepisów prawnych: art. 27 ust. 1, art. 26 ust. 1 pkt 3 Ustawy o ochronie danych osobowych, art. 30 ust. 2 oraz art. 30 ust. 2(1) Ustawy o związkach zawodowych, ponadto w nawiązaniu do przytoczonych zasad zbierania danych osobowych należy także wziąć pod uwagę przepisy karne określone w Ustawie o ochronie danych osobowych, w szczególności w art. 49 ust. 1 i 2, które stanowią iż osoba przetwarzająca w zbiorze danych dane osobowe szczególnie chronione, w sytuacji, gdy przetwarzanie nie jest dopuszczalne, albo osoba przetwarzająca dane nie jest do tego uprawniona, podlega grzywnie karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.

Wspólna reprezentacja związkowa
Zgodnie z treścią zapisu art. 30 ust. 3 w związku z ust. 4 Ustawy o związkach zawodowych w sprawach dotyczących zbiorowych praw i interesów pracowników organizacje związkowe mogą tworzyć wspólną reprezentację związkową.
W sprawach wymagających zawarcia porozumienia lub uzgodnienia stanowiska z organizacjami związkowymi, organizacje te przedstawiają wspólnie uzgodnione stanowisko. Sposób ustalania i przedstawiania tego stanowiska przez każdorazowo wyłanianą do tych spraw wspólną reprezentację związkową określa porozumienie zawarte przez organizacje związkowe.
Wyjątkowy mechanizm dokonywania uzgodnień międzyzwiązkowych na szczeblu zakładowym został ujęty w treści zapisu art. 30 ust. 5 Ustawy o związkach zawodowych.
Zgodnie z wyżej wymienionym przepisem organizacjom związkowym pozostawiono 30-dniowy termin od daty poinformowania ich na przedstawienie wspólnego stanowiska w sprawach: regulaminu wynagradzania, premiowania, nagród, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, planu urlopów, regulaminu pracy, okresów rozliczeniowych przewidzianych w art. 129 § 2 i 135 k.p., wykazu prac wykonywanych w nocy, jeżeli są to prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. Uzgodnienia powinny dokonać wszystkie działające na terenie zakładu pracy organizacje związkowe. Jeżeli jest to niemożliwe, to co najmniej organizacje reprezentatywne w rozumieniu art. 241(25a) k.p. W sytuacji, gdy strona pracownicza nie zaprezentuje wspólnie uzgodnionego stanowiska, decyzję podejmuje pracodawca po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych.
Opracował D.S.