Komentarz do ustawy o związkach zawodowych. Dz.U. 2001.79.854 - cz. II

Ustawa o związkach zawodowych cz. II 
Związek zawodowy to organizacja społeczna, która zrzesza ludzi pracy. Jest on przede wszystkim dobrowolną formą samorealizacji i samoorganizacji ludzi pracy, jaka wytworzyła się i funkcjonuje w społeczeństwach państw cywilizowanych.

 
Definiowanie organizacji związkowej jako organizacji ludzi pracy ma swój pośredni wydźwięk w zakresie płaszczyzny podmiotowej, naturalnie odciąć należy się tutaj od wąskiego rozumienia ww. zwrotu na rzecz zakresu znaczeniowego, nadanego raczej znaczeniem językowym, a konkretnie na gruncie ustawowym, doprecyzowanie dokonywane jest za sprawą zapisu art. 2 ustawy.

Art. 2 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych:
1. Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych mają pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, jeżeli nie są pracodawcami.
2. Osobom wykonującym pracę nakładczą przysługuje prawo wstępowania do związków zawodowych działających w zakładzie pracy, z którym nawiązały umowę o pracę nakładczą.
3. Przejście na emeryturę lub rentę nie pozbawia osób, o których mowa w ust. 1 i 2, prawa przynależności i wstępowania do związków zawodowych.
4. Osoby bezrobotne w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu zachowują prawo przynależności do związków zawodowych, a jeśli nie są członkami związków zawodowych, mają prawo wstępowania do związków zawodowych w przypadkach i na warunkach określonych statutami związków.
5. Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych w zakładach pracy przysługuje również osobom skierowanym do tych zakładów w celu odbycia służby zastępczej.
6. Do praw związkowych funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej oraz strażaków Państwowej Straży Pożarnej, a także pracowników Najwyższej Izby Kontroli stosuje się odpowiednio przepisy niniejszej ustawy, z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z odrębnych ustaw.
7. Przepisy ustawy dotyczące pracowników stosuje się odpowiednio również do innych osób, o których mowa w ust. 1-6.

Zatem bezsprzecznym jest, iż wszystkim pracownikom przysługuje pełna wolność zrzeszania się bez względu na to, co stanowi podstawę nawiązania ich stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie itd.). Naturalnie, analogicznie osoby przebywające na urlopach bezpłatnych czy też wychowawczych również w tym czasie posiadają ww. uprawnienia.
Zaznaczyć jedynie można, iż uprawnień do tworzenia organizacji związkowych nie mają osoby bezrobotne, aczkolwiek zachowują one pełne prawo do przynależności do takich organizacji, np. do których należały przed utratą pracy. W sytuacji, kiedy osoba, która utraciła pracę nie była członkiem żadnej z organizacji, jako osoba bezrobotna może również stać się członkiem związku zawodowego, jeśli takowe rozwiązanie przewiduje właściwy statut związku.

Art. 3 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
Nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej. W szczególności nie może to być warunkiem nawiązania stosunku pracy i pozostawania w zatrudnieniu oraz awansowania pracownika.

Jest to tzw. zasada negatywnej wolności związkowej, to swobodna wola wyboru decydować ma o przystąpieniu bądź nie do danej organizacji związkowej, a z tego faktu nie mogą wynikać negatywne konsekwencje dla samego zainteresowanego, czyli wolność ta polega na prawie nieprzystępowania do organizacji lub prawie do wystąpienia z niej.

 
Zasada ta znajduje swoje odwzorowanie w treści Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ z 1948 r., zgodnie z którą nikogo nie można zmuszać do należenia do jakiegokolwiek stowarzyszenia. Analogicznie zapisy Wspólnotowej Karty Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników z 1989 r. określają dyrektywę, iż pracodawcy i pracownicy mają pełną swobodę przystępowania bądź nieprzystępowania do organizacji zawodowych lub związkowych, bez zagrożenia jakimikolwiek konsekwencjami osobistymi lub zawodowymi.
Oczywistym na gruncie ww. zasady jest, iż przynależność związkowa lub też pozostawanie poza strukturami związkowymi nie mogą stanowić podstaw do szykanowania pracowników, dyskryminowania czy też pomijania przy awansie zawodowym. Dla podkreślenia rangi wyżej wymienionej zasady ustawodawca wprowadził do ustawy o związkach zawodowych zapis art. 35 ust. 1 pkt 3 zgodnie z którym, kto w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją dyskryminuje pracownika z powodu przynależności do związku zawodowego, pozostawania poza związkiem lub wykonywania funkcji związkowej - podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.

Art. 4 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
Związki zawodowe reprezentują pracowników i inne osoby, o których mowa w art. 2, a także bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych.

Zatem podstawowym celem związków jest obrona praw i interesów ludzi pracy. Należy ów zakres pojmować szeroko, odbiega się bowiem od zawężania go jedynie do uprawnień w zakresie podejmowania działań na płaszczyźnie ekonomiczno-socjalnej. Warto wskazać, iż związki zawodowe uzyskały uprawnienie do reprezentowania zarówno zbiorowych ale i indywidualnych interesów zatrudnionych. Związki zawodowe mogą podejmować wszelkie działania, jako zgodne z prawem, w obronie interesów pracowniczych, zarówno w odniesieniu do pracodawców, ale również w stosunku do władz publicznych.

 
Przez obronę praw i interesów pracowników należy rozumieć podjęcie pewnych działań także wobec samych pracowników. W szczególności bronić praw i interesów pracowników można także przez informowanie ich o uprawnieniach lub okolicznościach istotnych ze względów na ich sytuację pracowniczą, tak jak to ma miejsce w przypadku informacji o transferze przedsiębiorstwa (Eliza Maniewska, Transfer przedsiębiorstwa a obowiązki informacyjne zakładowej organizacji związkowej, Praca i zabezpieczenie społeczne 7/2009).

Art. 5 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
Związki zawodowe mają prawo reprezentowania interesów pracowniczych na forum międzynarodowym.

Uprawnienia te mogą być realizowane poprzez uczestnictwo w pracach MOP, międzynarodowych federacji i konfederacji związków zawodowych lub działalności europejskich rad zakładowych.