Komentarz do ustawy o związkach zawodowych. Dz.U. 2001.79.854 - cz. IV

Ustawa o związkach zawodowych cz. IV

Związek zawodowy to organizacja społeczna, która zrzesza ludzi pracy. Jest on przede wszystkim dobrowolną formą samorealizacji i samoorganizacji ludzi pracy, jaka wytworzyła się i funkcjonuje w społeczeństwach państw cywilizowanych.

Art. 21 ustawy o związkach zawodowych
1. Na zasadach ustalonych odrębnymi przepisami związkom zawodowym przysługuje prawo prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy, a także innych porozumień przewidzianych przepisami prawa pracy.
2. W gałęziach pracy nieobjętych układami zbiorowymi regulacja warunków pracy i płacy wymaga konsultacji ze związkami zawodowymi.

Jak wynika z treści przytoczonego zapisu ustawy, stanowi on wyraz realizacji konstytucyjnej zasady dialogu społecznego w stosunkach pracy. Zgodnie z zapisem art. 20 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Warto zasygnalizować, iż regulacje w ramach zbiorowego prawa pracy odnoszą się do negocjacji prowadzonych w ramach zagadnień mających za swój przedmiot:

- układy zbiorowe pracy
- spory zbiorowe
- zwolnienia grupowe.

Na podstawie art. 21 ust. 1 ww. ustawy strony mogą zawierać również inne niż układy porozumienia zbiorowe. Należy zaznaczyć, iż istotne znaczenie ma jednak podstawa prawna, jaka umocowuje takie porozumienie. Jeżeli wynika ono z ustawy oraz swoją treścią reguluje prawa i obowiązku stron stosunku pracy, ma wówczas przymiot źródła prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 Kp. Dla przykładu wyliczyć tutaj można porozumienia, które mają swoje umocowanie w przepisach prawa:

- porozumienie o stosowaniu układu zbiorowego
- porozumienie o zawieszeniu stosowania układu zbiorowego
- porozumienie o zawieszeniu przepisów prawa pracy
- porozumienie o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia niż wynikające z umów o pracę
- porozumienie dotyczące zwolnień grupowych
- porozumienie kończące spór zbiorowy pracy
- porozumienie zawierane w związku z przejściem zakładu pracy na nowego pracodawcę.

Art. 23 ustawy o związkach zawodowych
1. Związki zawodowe sprawują kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczą, na zasadach określonych odrębnymi przepisami, w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
2. Jeżeli w sprawach, o których mowa w ust. 1, zdaniem związku zawodowego postępowanie organu administracji państwowej i samorządu terytorialnego lub pracodawcy jest niezgodne z prawem lub narusza zasady sprawiedliwości, związek może wystąpić do właściwego organu z żądaniem spowodowania usunięcia we właściwym trybie stwierdzonej nieprawidłowości.

Jak wynika z treści ww. przepisu, rolą organizacji jest sprawowanie bieżącej kontroli w zakresie tworzenia i stosowania przepisów nie tylko o charakterze ustawowym, ale również i układowym jak i regulaminowym. Swego rodzaju problemem w stosowaniu w praktyce tego zapisu jest niedoprecyzowanie mechanizmów, do którym mogą odwoływać się organizacje związkowe podejmujące swoje działania. Wyjątkiem jest zapis ust. 2 ww. przepisu, który daje możliwość występowania do właściwych organów z żądaniem spowodowania usunięcia we właściwym trybie stwierdzonych nieprawidłowości.
Organy państwowe i samorządy terytorialne mają ustawowy obowiązek do rozpatrzenia ww. wystąpień w trybie Kodeksu postępowania administracyjnego. Co istotne, organizacje związkowe uczestniczą, na zasadach określonych odrębnymi przepisami, w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, np. na szczeblu zakładowym poprzez działalność społecznej inspekcji pracy.

Art. 25 ustawy o związkach zawodowych
1. Pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania tej funkcji w charakterze pracownika, przysługuje - na wniosek organizacji związkowej - prawo do urlopu bezpłatnego.
1(1). Pracownikowi, który po urlopie bezpłatnym stawi się do pracy w terminie przewidzianym w art. 74 Kodeksu pracy, okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
1(2). Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, tryb udzielania urlopu bezpłatnego oraz zakres uprawnień przysługujących pracownikowi korzystającemu z tego urlopu.
2. Pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy.

Zgodnie z ust. 1 ww. przepisu, prawo do urlopu bezpłatnego przysługuje działaczowi związkowemu, jeśli powołany został do pełnienia funkcji poza zakładem pracy na podstawie wyboru. Kolejną przesłanką jest fakt, iż wybrany pracownik pełni funkcję związkową w ramach stosunku pracy. Urlop ten ma charakter obligatoryjny, co w praktyce oznacza, iż pracodawca jest zobligowany ustawowo do jego udzielenia, w przypadku spełnienia opisanych przesłanek. Urlop jednak może być udzielony wyłącznie na wniosek organizacji związkowej, w której strukturach pracownik ma pełnić funkcję.
Okres urlopu jest określony długością trwania mandatu. Pracodawca nie posiada przy tym uprawnień dających mu możliwość odwołania takiego pracownika z urlopu bezpłatnego. Po ustaniu urlopu pracownik zgodnie z art. 74 Kp. ma prawo powrotu do pracy na stanowisko równorzędne pod względem wynagrodzenia z poprzednio zajmowanym, jeżeli zgłosi swój powrót w ciągu 7 dni od rozwiązania stosunku pracy z wyboru.

Warto zasygnalizować, iż przepisy wewnątrzzakładowe mogą w odmienny sposób kształtować to zagadnienie, przewidując np. powrót na takie samo stanowisko lub na stanowisko z takim samym wynagrodzeniem. Uprawnienie do powrotu do pracy przysługuje pod warunkiem, że pracownik zachowa 7-dniowy termin na zgłoszenie zamiaru podjęcia zatrudnienia. Termin ten nie ma charakteru zawitego, zatem ważne powody mogą stanowić podstawę dla jego przywrócenia.

Art. 25 ust. 2 określa prawo pracownika do zwolnienia od pracy na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Przykładami obrazującymi zdarzenia zaliczane do czynności doraźnych mogą być np. konieczność uczestnictwa działacza w rozprawie sądowej, w charakterze pełnomocnika albo udział w prelekcji bądź szkoleniu. O tym, czy konkretna czynność doraźna ma taki charakter, a zatem nie może być wykonana w czasie wolnym, decyduje statutowy organ organizacji związkowej. Odmienna interpretacja skutkowałaby tym, iż uprawnienie miałoby iluzoryczny charakter. Niemniej jednak stosowny wniosek winien być złożony pracodawcy wraz z uzasadnieniem, i w odpowiednim terminie, aby zwolnienie od pracy nie zdezorganizowało jej przebiegu. Decyzja o zwolnieniu podejmowana jest przez pracodawcę lub przez reprezentowany przez niego podmiot, może być wyrażona na piśmie bądź w każdej innej formie, a nawet konkludentnie (tj. w sposób dorozumiany).
Opracował D.S.